Cập nhập: 18.05.2025
Việt Nam là một quốc gia có tiềm năng lớn trong phát triển năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời để hướng tới các đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia và đảm bảo thực hiện các cam kết môi trường, bên cạnh các nguồn năng lượng hóa thạch đang dần phải thay thế. Trong đó, một nguồn cung năng lượng nổi bật trong phát triển điện mặt trời là hệ thống điện mặt trời mái nhà tự sản xuất phục vụ đời sống dân sinh và công nghiệp. Nhận thấy được tiềm năng và lợi ích của hướng phát triển năng lượng mới này, Nhà nước đã kịp thời ban hành các chính sách nhằm tạo khuôn khổ pháp lý và cơ chế khuyến khích phát triển loại hình năng lượng trên. Bài viết dưới đây sẽ tập trung phân tích những chính sách phát triển điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ để từ đó đưa ra đánh giá phù hợp trong bối cảnh nhu cầu và vai trò của điện mặt trời đối với nền kinh tế Việt Nam đang ngày càng gia tăng.
Thực hiện các chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Trưởng Ban chỉ đạo, các thành viên Ban Chỉ đạo đã chủ động thực hiện công việc được phân công. Các bộ, ngành và địa phương đã có một số kết quả quan trọng. Trong đó nổi bật là việc hoàn thiện Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045 (“Quy hoạch Điện VIII”). Trong đó, Quy hoạch Điện VIII đặt mục tiêu phấn đấu đến năm 2030 có 50% các tòa nhà công sở và 50% nhà dân sử dụng điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu (phục vụ tiêu thụ tại chỗ, không bán điện vào hệ thống điện quốc gia). Theo Nhà nước, đây là nguồn năng lượng phù hợp, có tiềm năng nhân rộng, do đó cần được ưu tiên, khuyến khích phát triển điện mặt trời tự sản tự tiêu (trong đó có điện mặt trời mái nhà của người dân và mái công trình xây dựng, điện mặt trời tại các cơ sở sản xuất kinh doanh, tiêu thụ tại chỗ, có đăng ký hoặc không đăng ký bán điện vào lưới điện quốc gia).
Như vậy, có thể thấy Nhà nước, Chính phủ đều rất đồng tình và ủng hộ việc tiếp tục phát triển điện mặt trời mái nhà, tự sản tự tiêu để góp phần phục vụ nhu cầu dân sinh cũng như cung cấp điện cho ngành công nghiệp tiêu thụ và sản xuất. Từ đó, nhiều chính sách, quy định pháp luật mới điều chỉnh vấn đề trên được ra đời nhằm sớm hiện thực hóa các cam kết quốc tế, đường lối của Đảng, Chính phủ về an ninh năng lượng quốc gia, trong đó có phát triển điện mặt trời tự sản tự tiêu vào đời sống.
I. CƠ SỞ PHÁP LÝ
- Nghị định 58/2025/NĐ-CP của Chính Phủ ban hành ngày 03 tháng 3 năm 2025 quy định chi tiết một số điều của luật điện lực về phát triển điện năng lượng tái tạo, điện năng lượng mới (“Nghị định 58/2025/NĐ-CP”);
- Quyết định 429/QD-EVN của Tập đoàn Điện lực Việt Nam ngày 27 tháng 3 năm 2025 (“Quyết định 429/QD-EVN”).
II. CHÍNH SÁCH MỚI VỀ PHÁT TRIỂN ĐIỆN MẶT TRỜI MÁI NHÀ TỰ SẢN XUẤT, TỰ TIÊU THỤ
1. Chính sách khuyến khích phát triển
Trong suốt những năm gần đây, bằng các chính sách kịp thời và linh hoạt, Việt Nam đã trở thành điểm đến hấp dẫn của các nhà đầu tư, tập đoàn năng lượng lớn trên thế giới mong muốn phát triển các dự án điện mặt trời, trong đó có các tập đoàn sở hữu các công nghệ sản xuất điện mặt trời mái nhà tự sản tự tiêu.
Để tạo điều kiện cho việc phát triển động bộ, Chính phủ đã ban hành Nghị định 58/2025/NĐ-CP quy định hai đường lối chính trong việc khuyến khích phát triển loại hình năng lượng trên, đó là:
Thứ nhất, công trình xây dựng bảo đảm tuân thủ quy định pháp luật về đầu tư, xây dựng, đất đai, bảo vệ môi trường, an toàn, phòng cháy chữa cháy được lắp đặt nguồn điện mặt trời trên mái nhà theo hình thức tự sản xuất, tự tiêu thụ.
Thứ hai, hộ gia đình sử dụng nhà ở riêng lẻ phát triển nguồn điện có công suất nhỏ hơn 100 kW có bán sản lượng điện dư vào hệ thống điện quốc gia được miễn hoặc không phải điều chỉnh Giấy chứng nhận đăng ký hộ kinh doanh.
Như vậy, đối tượng được phép tiếp cận và lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà đó là những công trình đã đảm bảo đầy đủ quy định phòng cháy chữa cháy, đất đai, môi trường, v.v. Cũng cần phải biết rằng hệ thống điện mặt trời mái nhà không phải là một tổ hợp các thiết bị điện đơn giản, dễ lắp đặt, mà nó cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ về an toàn kỹ thuật điện, cháy nổ tại địa điểm lắp đặt. Do đó, Nhà nước vẫn phải đặt ra yêu cầu đáp ứng về phòng cháy chữa cháy, môi trường hay đất đai trước khi cho phép các cá nhân, tổ chức tiến hành lắp đặt hệ thống. Không chỉ vậy, việc sử dụng sản lượng điện tự sản tự tiêu này với hệ thống điện có công suất nhỏ cũng không đặt ra yêu cầu phải thay đổi phạm vi kinh doanh của các hộ kinh doanh. Đây là một cam kết trong quá trình đơn giản hóa các thủ tục hành chính, không để phát sinh thêm các thủ tục pháp lý rườm rà, cản trở người dân tham gia vào quá trình phát triển điện mặt trời mái nhà.
2. Cơ chế mua bán sản lượng điện dư
Theo phân tích trên, Nhà nước vẫn cho phép người dân bán sản lượng điện dư vào hệ thống điện quốc gia. Để làm được điều đó, các chủ thể bán điện mặt trời mái nhà tự sản xuất sẽ phải tuân thủ các yêu cầu cơ bản tại Điều 14 Nghị định 58/2025/NĐ-CP. Cụ thể, Điều 14 quy định về cơ chế mua bán sản lượng điện dư từ hệ thống điện mặt trời mái nhà. Các đối tượng được phép bán điện dư bao gồm: (a) hệ thống điện mặt trời mái nhà đấu nối với lưới điện quốc gia phù hợp với quy hoạch điện lực cấp tỉnh; (b) hệ thống có công suất dưới 100 kW lắp trên nhà ở riêng lẻ; và (c) hệ thống ở vùng miền núi, biên giới, hải đảo có lưới điện nhưng chưa kết nối với hệ thống điện quốc gia; đồng thời loại bỏ nguồn điện tới từ hệ thống điện mặt trời tại công trình là tài sản công. Có thể dễ dàng nhận thấy, đối tượng được phép bán điện vào lưới điện quốc gia là tương đối rộng, bao phủ từ đồng bằng tới vùng núi, xa xôi hải đảo, nhằm mở rộng không gian phát triển, tạo điều kiện thu hút đầu tư và áp dụng các công nghệ mới cho những chủ thể bán điện áp dụng cho hệ thống điện mặt trời của mình.
Quá trình bán điện dư trên sẽ được thực hiện với Đơn vị Điện lực cơ sở theo Điều 6 Quyết định 429/QD-EVN ngày 27 tháng 3 năm 2025 của Tập đoàn Điện lực Việt Nam. Theo đó, Đơn vị Điện lực sẽ kiểm tra hồ sơ đăng ký bán của chủ thể bán điện và tiến hành kiểm tra nghiệm thu hệ thống điện và nếu hoàn thiện thì sẽ ký hợp đồng mua bán điện. Ngược lại, nếu hồ sơ không đạt yêu cầu hoặc hệ thống không đạt chất lượng nghiệm thu, Đơn vị Điện lực có thể từ chối và báo cáo Sở Công thương địa phương.
Trừ một số trường hợp đặc biệt, sản lượng điện dư được bán không vượt quá 20% sản lượng điện phát ra hàng tháng (tính theo công thức Ai = PVout(i) x Plđ). Việc thanh toán được thực hiện theo thỏa thuận: nếu lượng điện dư phát lên lưới vượt quá 20% Ai thì chỉ được thanh toán 20% Ai; nếu ít hơn thì thanh toán toàn bộ lượng đo được.
Giá mua là giá điện năng thị trường bình quân của năm trước, không vượt mức giá tối đa điện mặt trời mặt đất. Riêng khu vực chưa có điện lưới quốc gia được bán toàn bộ sản lượng dư phát lên lưới, cho đến khi khu vực này được cấp điện từ hệ thống điện quốc gia. Việc bán điện dư phải có giấy phép hoạt động điện lực, trừ khi được miễn theo quy định.
3. Thủ tục thông báo, đăng ký phát triển nguồn điện
Bên cạnh các điểm nổi bận đã phân tích trên, Nghị định 58/2025/NĐ-CP còn quy định về các thủ tục và hồ sơ pháp lý đặc thù đối với phát triển điện mặt trời mái nhà.
Trong đó, Điều 15 quy định về việc thông báo phát triển nguồn điện mặt trời mái nhà. Hộ gia đình có công suất dưới 100 kW đấu nối lưới điện quốc gia phải gửi Thông báo (Mẫu 01) đến Sở Công Thương địa phương, đơn vị điện lực và cơ quan chức năng liên quan. Tổ chức, cá nhân có công suất dưới 1.000 kW không bán điện dư cũng phải gửi Thông báo (Mẫu 02).
Bên cạnh đó, Điều 16 xác định đối tượng phải đăng ký phát triển và thẩm quyền cấp Giấy chứng nhận đăng ký phát triển nguồn điện. Những đối tượng được phép gồm: Tổ chức, cá nhân phát triển nguồn điện từ 1.000 kW trở lên; Tổ chức, cá nhân phát triển nguồn dưới 1.000 kW nhưng có nhu cầu cấp giấy chứng nhận hoặc đăng ký bán điện dư; Tổ chức, cá nhân phát triển nguồn điện nhỏ hơn 1.000 kW đăng ký bán sản lượng điện dư vào lưới điện của Bên mua điện dư (trừ hộ dưới 100 kW). Giấy chứng nhận do Sở Công Thương cấp khi đáp ứng đủ hồ sơ và có xác nhận từ đơn vị điện lực về việc không gây quá tải lưới điện.
Các chủ thể phát triển điện xin cấp Giấy chứng nhận đăng ký phát triển nguồn điện cần phải hoàn thiện hồ sơ theo khoản 1 Điều 17 Nghị định 58/2025/NĐ-CP và nộp tới Sở Công thương địa phương. Nếu hồ sơ đầy đủ, Sở Công thương sẽ gửi đến đơn vị điện lực lấy ý kiến trong 3 ngày. Trong 10 ngày kể từ khi tiếp nhận đầy đủ hồ sơ, Sở Công Thương cấp Giấy chứng nhận đăng ký phát triển nguồn điện hoặc thông báo lý do từ chối.
ADK VIETNAM LAWYERS
