Cập nhập: 07.10.2025
Nghị định số 80/2024/NĐ-CP của Chính Phủ có hiệu lực thi hành từ ngày 03 tháng 7 năm 2024 (“Nghị Định 80”) được xem là khung pháp lý đầu tiên điều chỉnh cơ chế mua bán điện trực tiếp giữa đơn vị phát điện năng lượng tái tạo với khách hàng sử dụng điện lớn. Tuy nhiên, trước sự phát triển mạnh mẽ của lĩnh vực năng lượng tái tạo, nghị định này đã bộc lộ một số vấn đề, hạn chế nhất định. Nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn về phát triển kinh tế xã hội và đảm bảo sự hoạt động hiệu quả của cơ chế mua bán điện trực tiếp đối với các bên tham gia, vào ngày 03 tháng 3 năm 2025, Chính Phủ đã ban hành Nghị định số 57/2025/NĐ-CP quy định cơ chế mua bán điện trực tiếp giữa đơn vị phát điện năng lượng tái tạo và khách hàng sử dụng điện lớn (“Nghị Định 57”) để bãi bỏ Nghị Định 80 trước đó. Sự ra đời của Nghị Định 57 được đánh giá là đã mở rộng phạm vi áp dụng, tăng tính linh hoạt và giải quyết kịp thời những vướng mắc trong thực thi cơ chế DPPA.
Bài viết này sẽ điểm qua một số quy định mới về cơ chế mua bán điện trực tiếp theo Nghị Định 57 để Quý Khách hàng có được cái nhìn tổng quan về những quy định có khả năng tác động đến hoạt động kinh doanh của mình.
1. Đối tượng mua bán điện trực tiếp thông qua lưới điện quốc gia bao gồm thêm đơn vị phát điện sinh khối
Theo quy định trước đây tại Nghị Định 80, các nguồn phát điện được tham gia cơ chế DPPA qua lưới điện quốc gia chỉ bao gồm điện gió và điện mặt trời. Tuy nhiên, Điều 2.2.a của Nghị Định 57 đã chính thức bổ sung điện sinh khối vào nhóm đối tượng được phép tham gia.
Điện sinh khối (Biomass power hay biomass electricity) là một dạng năng lượng tái tạo được sản xuất bằng cách sử dụng nguồn tài nguyên sinh khối là các cây trồng, cây cỏ, rừng, rác thải hữu cơ và các tài nguyên khác để tạo ra điện năng. Quá trình này bao gồm các bước từ thu gom nguyên liệu, xử lý đến phát điện.
Với lợi thế là một quốc gia nông nghiệp, Việt Nam mỗi năm ước tính tạo ra khoảng 60 triệu tấn phế phẩm sinh khối từ sản xuất nông nghiệp – nguồn tài nguyên dồi dào và chưa được khai thác hết. Việc mở rộng đối tượng phát điện trong cơ chế DPPA giúp tận dụng hiệu quả nguồn phụ phẩm này, giảm ô nhiễm môi trường, đồng thời khuyến khích các nhà đầu tư đẩy mạnh phát triển dự án điện sinh khối tại Việt Nam.
2. Thay đổi về điều kiện công suất và sản lượng tiêu thụ đối khách hàng sử dụng điện lớn
Một trong những hạn chế của Nghị Định 80 là các điều kiện cứng nhắc đối với khách hàng sử dụng điện lớn, cụ thể bao gồm: (i) sản lượng điện tiêu thụ trung bình hàng tháng từ 200.000 kWh trở lên; (ii) cấp điện áp đấu nối từ 22kV trở lên; và (iii) điện phải được sử dụng cho mục đích sản xuất. Các điều kiện này đã tạo ra rào cản cho nhiều đối tượng doanh nghiệp khác có nhu cầu tham gia vào cơ chế DPPA.
Trong Nghị Định 57, các điều kiện này đã được điều chỉnh theo hướng linh hoạt hơn. Cụ thể, điều kiện về công suất và sản lượng tiêu thụ đối khách hàng sử dụng điện lớn sẽ được Bộ trưởng Bộ Công Thương quy định và điều chỉnh linh hoạt để phù hợp với từng thời kỳ phát triển của hệ thống điện thay vì quy định cụ thể sản lượng tiêu thụ điện từ 200.000 kWh/tháng trở lên, cấp điện áp đấu nối 22 kV trở lên như trong Nghị Định 80. Ngoài ra, Nghị Định 57 cũng đã mở rộng đối tượng khách hàng, không còn giới hạn ở các doanh nghiệp sử dụng điện cho mục đích sản xuất, mà cho phép các doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực khác bao gồm cả doanh nghiệp cung cấp dịch vụ được tham gia cơ chế DPPA.
Việc thay đổi này không chỉ góp phần gỡ bỏ rào cản tham gia, mà còn mở rộng cơ hội tiếp cận cơ chế cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ, qua đó thúc đẩy tính cạnh tranh và phổ cập năng lượng tái tạo rộng rãi hơn trong nền kinh tế.
3. Bổ sung quy định về cơ chế bán điện dư từ điện mặt trời mái nhà
Một điểm mới nổi bật của Nghị Định 57 là quy định rõ ràng hơn về việc xử lý sản lượng điện dư từ hệ thống điện mặt trời mái nhà. Theo đó, các đơn vị phát điện mặt trời mái nhà được phép bán điện trực tiếp cho khách hàng sử dụng điện lớn trong cùng khu, cụm công nghiệp, đồng thời có thể bán phần sản lượng dư cho đơn vị bán lẻ điện tại khu vực đó. Mức giá của phần điện dư này được các bên tự thỏa thuận, nhưng không được vượt quá mức giá trần trong khung giá phát điện của loại hình điện mặt trời mặt đất.
Cơ chế này không chỉ tạo điều kiện thúc đẩy đầu tư vào hệ thống điện mặt trời mái nhà, mà còn giúp các nhà đầu tư tối ưu hóa lợi nhuận, tránh lãng phí nguồn điện dư và khuyến khích phát triển mô hình phát điện phân tán bền vững.
4. Các bên tham gia được tự thoả thuận giá bán nhưng phải trong giới hạn nhất định
Theo quy định tại khoản 1 Điều 6 Nghị Định 57, trong trường hợp mua bán điện trực tiếp thông qua lưới điện kết nối riêng, giá bán điện sẽ do các bên tham gia tự thỏa thuận, nhưng không được vượt quá mức giá trần do khung giá phát điện quy định.
Điểm này có sự khác biệt rõ rệt so với Nghị Định 80, vốn cho phép các bên được toàn quyền thỏa thuận giá mà không bị giới hạn bởi bất kỳ mức trần nào. Việc Nghị Định 57 bổ sung giới hạn giá bán thể hiện nỗ lực siết chặt quản lý nhà nước, đảm bảo không để các bên tự ý đẩy giá lên quá cao hoặc xuống quá thấp, gây bất ổn thị trường. Đồng thời, quy định vẫn giữ được quyền chủ động đàm phán giá của các bên, từ đó duy trì sự linh hoạt và công bằng trong cơ chế mua bán điện.
5. Kiến nghị áp dụng cơ chế tách giá điện hai thành phần
Bên cạnh những sự thay đổi, điều chỉnh tích cực nói trên, Bộ Công Thương vẫn cần tiếp tục nghiên cứu, ban hành những quy định, hướng dẫn giá điện trong cơ chế DPPA, cụ thể là cơ chế tách giá, phí truyền tải ra khỏi điện năng.
Hiện nay, giá điện được cấu thành bởi hai yếu tố là giá tạo ra điện năng cộng với chi phí cố định như phí truyền tải và vận hành hệ thống. Trên thực tế, Việt Nam đang áp dụng giá một thành phần, tức giá điện được tính gộp trong giá bán. Tuy nhiên, điều này đang gây khó khăn cho việc xác định giá điện một cách minh bạch, đặc biệt trong mô hình DPPA thông qua lưới điện quốc gia chẳng hạn như: Chi phí để chi trả cho khâu vận hành lưới điện quốc gia sẽ được xác định như thế nào? Làm cách nào để cân đối chi phí nhằm đảm bảo chi phí truyền tải điện đến tay người dùng không quá cao?
Do vậy, để giải quyết những vướng mắc này, Việt Nam nên sớm triển khai áp dụng giá điện hai thành phần để bóc tách chi phí truyền tải điện, áp dụng cho cơ chế DPPA, nhằm tạo sự đồng bộ, công bằng giữa các đơn vị mua và bán điện, trong đó có EVN, các nhà sản xuất, đơn vị sử dụng điện.
Nhìn chung, sự ra đời của cơ chế DPPA mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho cả doanh nghiệp tiêu thụ điện, nhà đầu tư điện tái tạo và nền kinh tế quốc dân. Đối với doanh nghiệp, DPPA giúp chủ động kiểm soát chi phí năng lượng trong hoạt động sản xuất – kinh doanh thông qua hợp đồng dài hạn, giảm thiể rủi ro về giá và nâng cao hình ảnh thương hiệu nhờ sử dụng năng lượng sạch. Đây cũng là giải pháp hiệu quả để các doanh nghiệp thực hiện cam kết phát triển bền vững, giảm phát thải khí nhà kính và đáp ứng cam kết Net Zero trong năm 2030. Về phía nhà đầu tư, DPPA mở ra cơ hội tiếp cận trực tiếp với khách hàng lớn, tăng khả năng thu hồi vốn và nâng cao tính khả thi tài chính cho các dự án điện tái tạo. Đồng thời, cơ chế này cũng góp phần giảm áp lực lên lưới điện quốc gia, khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo và thúc đẩy quá trình xây dựng thị trường điện cạnh tranh minh bạch, hiện đại tại Việt Nam.
Hiện tại, Nghị Định 57 đã thiết lập các quy định cụ thể liên quan đến cơ chế mua bán điện trực tiếp DPPA, và trong thời gian tới, cơ chế này có thể tiếp tục được hướng dẫn chi tiết hơn hoặc có những điều chỉnh, bổ sung quan trọng. Do đó, các doanh nghiệp cần chủ động cập nhật và theo dõi sát sao những diễn biến pháp lý liên quan đến DPPA để đảm bảo hoạt động và chính sách của mình luôn phù hợp với quy định pháp luật hiện hành. Chúng tôi sẽ tiếp tục theo dõi và cung cấp thông tin cập nhật về các thay đổi mới trong lĩnh vực này.
ADK VIETNAM LAWYERS
